କଥା ଭିତରେ ନ ହଜିଲେ କଥାଟା ସହଜ ହୁଏ ନାହିଁ୤ ମଣିଷ କଥା ଭିତରେ ହଜେ କାହିଁକି ? କାରଣ ସେ କିଛି ଖୋଜୁଥାଏ୤ ତେଣୁ ସ୍ବାଧୀନତାର ମୂର୍ଚ୍ଛନା ଥିଲା ଆପଣାକୁ ଖୋଜିବାର ସଙ୍ଗୀତ୤ ଆପଣା କର୍ମ ପରମ୍ପରା ଓ କର୍ମ ସନ୍ଧାନର ସଙ୍ଗୀତ୤ ଆପଣାର ପରିବେଶକୁ ରୁଦ୍ଧିମନ୍ତ କରୁଥିବା, ଉଚ୍ଛଳ ସଙ୍ଗୀତ ମଧ୍ୟରେ ହିଁ ସ୍ବାଧୀନତାର ଆନ୍ଦୋଳନ ହୃଦରୁ ହୃଦକୁ ଆଲୋଡ଼ିତ କରିଥିଲା୤

ସେଦିନର ସ୍ବାଧୀନତାର ମୂଳରେ ଥିଲା ଏକ ନୈତିକ ସଂଗ୍ରାମ୤ ସହ ଭୋଜନ, ସହ ଅଧ୍ୟୟନ, ସହ ସଙ୍ଗୀତ ଓ ସହ ଅବସ୍ଥାନ ଯାହା କି ଆଜିର ଶିକ୍ଷାବ୍ୟବସ୍ଥାରୁ ଅନ୍ତର୍ହିତ୤

ଜେଜେ ସେଦିନ କହୁଥିଲେ, ସମୟର ସଙ୍ଗୀତକୁ ଉଚ୍ଚାରଣ କରି ଗାଇପାରିଲେ ସ୍ବାଧୀନତା ଆପେଆପେ ଆସିଯିବ୤ ସ୍ବାଧୀନ ଚେତନାର ଅଗ୍ରଦୂତ ସୃଜନାତ୍ମକ ପ୍ରତିବାଦ ଜନ୍ମ ନେବ୤ ଆତ୍ମବଳ ଓ ଆତ୍ମଚେତନା ଜାଗ୍ରତ ହେବ୤ କର୍ମନିଷ୍ଠା ଓ ଆତ୍ମଶକ୍ତିର ଜାଗରଣ ଗାନ୍ଧି ପରିକଳ୍ପିତ ଅହିଂସ ସମାଜକୁ ଜନ୍ମ ଦେବ୤

ସେଦିନ ଗୋଟାଏ ପରାଧୀନତା ଭିତର ଦେଇ ଆମେ ଶତଛିନ୍ନ ଗୋଷ୍ଠୀଗୁଡ଼ିକ ଏକାଠି ହେଲୁ, ଲଢ଼ି ଶିଖିଲୁ୤ ଶତଧା ବିଭକ୍ତ ସେଇ ଗୋଷ୍ଠୀଗୁଡ଼ିକ ଯଦି ଘୃଣା, ଈର୍ଷ୍ୟା ଓ ସନ୍ଦେହ ପରିବର୍ତ୍ତେ ଚିନ୍ତା ଓ ଚେତନା ବିଶିଷ୍ଟ ହେବାକୁ, ଆତ୍ମିକ ବିକାଶ ପଥରେ ଅଗ୍ରସର ହେବାକୁ, ମଣିଷର ନିକଟବର୍ତ୍ତୀ ହେବାକୁ ଶିଖିପାରିଲେ…. ସାଆନ୍ତିଆ ଶାସନର, କେନ୍ଦ୍ରୀଭୂତ ରାଜ ଶାସନର ଅବସାନ ଘଟାଇ ଏକ ସାଧାରଣ ଶାସନର ପ୍ରତିଷ୍ଠା ପାଇଁ ଶପଥ ନେଇପାରିଲେ, ତେବେ ଆମେ ପରାଧୀନ ଥିଲୁ କିପରି ?

ସେଦିନ କାରାଗାର ଆମକୁ ପାଠ ପଢ଼ାଇବସିଲା୤ ସ୍ବାଧାୟ ଯଜ୍ଞରେ ଅଭିମନ୍ତ୍ରିତ କଲା, ଭ୍ରାତୃତ୍ବ ଓ ସମଦୃଷ୍ଟିର ଶିକ୍ଷା ଦେଲା୤ ଅତୀତ ଭାରତର ଜୀବନ ବିଦ୍ୟାଳୟରୁ ଶିକ୍ଷା ଆହରଣର ପ୍ରେରଣା ଦେଲା୤ ମାଟିର ମଣିଷକୁ ଏକାଠି କରିବାର ଶିକ୍ଷାଦେଲା୤ ତେବେ ସେ ପରାଧୀନତା ଥିଲା କେଉଁଠି ?

ଯେଉଁ ଦିନ ଅନୂଢ଼ା କିଶୋରୀଟିଏ ଅପଣାର ପ୍ରିୟ ନିକଟରେ ନିଜକୁ ସମର୍ପଣ କରିବସିଥିଲା, ସେଦିନ ସେ ସ୍ବାଧୀନତାକୁ ଖୋଜୁଥିଲା ନା ପରାଧୀନତା ? ସେ ପରା ଘୋଷଣା କରିବସିଲା ଯେ…
ମଧୁପକୁ ମାଧବିକା, ଯେମନ୍ତ ତେମନ୍ତେ ଏ ମୋ ଜୀବିକା ଗୋ,
ସ୍ବ ଇଚ୍ଛାରେ ମୁଁ ହୋଇଛି ବିକା, ସଜନୀ ଗୋ !
ଘନଶ୍ୟାମ ଗୁଣମାନ ରଖିଅଛି କି ମୋ ଧୈର୍ଯ୍ୟ ଗୁମାନ ଗୋ,
ମନ ଦହୁଛି ତା ସନମାନ ସଜନୀ ଗୋ୤

ଯେଉଁ ପକ୍ଷୀଟି ଏଡ଼େ ଆକାଶରେ ସ୍ବଚ୍ଛନ୍ଦରେ ବୁଲିପାରେ ସେ ପୁଣି ବସାଟିଏ ଲୋଡ଼ିଲା କାହିଁକି ? ସେ ସ୍ବାଧୀନତାକୁ ଖୋଜିଥିଲା ନା ବନ୍ଧନ ?